HISTORIA INSTYTUTU

 

Powołane do życia w 1945 roku Zjednoczenie Przemysłu Maszyn Włókienniczych stanęło w obliczu konieczności szybkiego podjęcia produkcji maszyn w celu odbudowy zdewastowanego przemysłu włókienniczego. Pierwszym więc krokiem do opanowania tej trudnej sytuacji było utworzenie takiej instytucji, której celem byłoby opracowywanie dokumentacji konstrukcyjnej maszyn włókienniczych dla zakładów podległych Zjednoczeniu Przemysłu Maszyn Włókienniczych i ich produkcji.

Już w styczniu 1946 roku zostaje powołane do życia Centralne Biuro Konstrukcyjne Maszyn Włókienniczych. Na jego czele stanął wówczas prof. dr inż. Jerzy Dowkont, zaś dyrektorem technicznym został mgr inż. Witold Korewa, późniejszy profesor Politechniki Łódzkiej. Niewielki, w stosunku do potrzeb zespół pracowników CBK stanął przed koniecznością, rozwiązania różnorodnych zadań z zakresu konstrukcji maszyn włókienniczych i ich produkcji.

Pierwszą siedzibą Biura Konstrukcyjnego była Widzewska Fabryka Maszyn Włókienniczych, a następnie zostało ono przeniesione do pofabrycznych budynków mieszczących się przy Placu Zwycięstwa 2 w Łodzi.

Z ważniejszych prac wykonanych w tym okresie wymienić należy:

W miarę rozwoju ówczesnego CBK, i rosnących potrzeb polskiego przemysłu z jego kadry technicznej zagospodarowano grupy pracowników i przydzielano do innych nowo organizowanych jednostek, np.:

Olbrzymie zadania postawione przed młodym, zorganizowanym przemysłem maszyn włókienniczych wymagały podjęcia szybkich i wielostronnych działań, aby przy istniejącym wówczas zapleczu technicznym i produkcyjnym zapewnić wzrost produkcji tak pod względem ilości, jak i asortymentu przy zachowaniu niezbędnej jakości wyrobów. W pewnym momencie niecelowym stało się dalsze odtwarzanie najczęściej przestarzałych już konstrukcji maszyn.

Aby zrozumieć ówczesną sytuację należy przypomnieć, że ogólny poziom uprzemysłowienia Polski przedwojennej był bardzo niski. Za wyjątkiem Befamy, a może częściowo Majedu i Wifamy, pozostałe zakłady skupione w Zjednoczeniu Przemysłu Maszyn Włókienniczych były drobnymi przedsiębiorstwami o niskim poziomie technicznym, bez zaplecza konstrukcyjnego i technologicznego, nastawione raczej na odtwarzanie maszyn i produkcję części zamiennych.

Aby móc podjąć seryjną produkcję maszyn, koniecznym było opracowanie nowej konstrukcji maszyn spełniających rosnące wymagania pod względem funkcji technologicznych oraz ich wdrożenie do produkcji i eksploatacji w zakładach włókienniczych. Wyżej opisany stan wymagał przygotowania kadry produkcyjnej, która mogła zapewnić należytą jakość maszyn i części zamiennych.

Wymagało to wdrożenia specjalnego oprzyrządowania i narzędzi, a także przejścia na nowoczesną metodę wytwarzania w zakresie obróbki wiórowej, odlewnictwa i wprowadzania w uzasadnionych przypadkach obróbki bezwiórowej.

Wyżej opisane uwarunkowania określiły kierunki dalszego rozwoju ówczesnego Biura Konstrukcyjnego Maszyn Włókienniczych.

W dniu 1 października 1947 roku następuje oficjalne połączenie dawnego Biura Konstrukcyjnego Maszyn Włókienniczych z Fabryką Maszyn Włókienniczych i Części Zamiennych „OSNOWA" z Polską Wytwórnią Maszyn w Łodzi przy ulicy 22-go Lipca 70: Wytwórnią Części Zamiennych - dawną firmę HAUBERT w Łodzi przy ulicy Kopernika 71/73 oraz dawną firmę Braci Lang i S-ka, przy ulicy A.Struga 19/21, przyjętej od Państwowego Przedsiębiorstwa Traktorów i Maszyn Rolniczych. Z tego konglomeratu powstaje na terenie dawnej firmy Bracia Lange nowa instytucja pod nazwą: Centralne Biuro Techniczne Przemysłu Maszyn Włókienniczych   / CBT /.

Zarządzeniem Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 15 września 1948 r. wydanym w porozumieniu z Ministerstwem Skarbu i Prezesem Centralnego Urzędu Planowania podjęto decyzję o utworzeniu przedsiębiorstwa Państwowego pod nazwą: "Centralne Biuro Techniczne Przemysłu Maszyn Włókienniczych" na podstawie artykułu 1, dekretu z dnia 03.01.1947 r. o utworzeniu przedsiębiorstw państwowych /Dz.U.R.P.Nr.8 poz.48/. 

Pierwszym Dyrektorem CBT został mianowany mgr inż. Olgierd Gorzkowski, głównym inżynierem późniejszy profesor Politechniki Łódzkiej Marian Chwalibóg, a dyrektorem administracyjno-finansowym Tadeusz Urbański.

W tym okresie CBT zostało całkowicie przebudowane, otrzymało nowoczesną halę z nowymi obrabiarkami a stary pofabryczny budynek przy rogu ulicy Gdańskiej i A. Struga adaptowano na potrzeby pracowni konstrukcyjnych, stacji doświadczalnej i administracji CBT. W ten sposób została stworzona nowoczesna na ówczesne warunki baza do realizacji poważnych zadań postępu technicznego w konstrukcji maszyn włókienniczych.

Aby móc kompleksowo rozwiązywać problemy wdrażania do produkcji konstrukcji opracowanych przez Biuro Konstrukcyjne, w strukturze CBT znalazły się:

konstrukcje oprzyrządowania dla produkcji seryjnej.

Początkową działalnością nowo utworzonego przedsiębiorstwa była produkcja prototypów maszyn włókienniczych. Przedsiębiorstwo podlegało nadzorowi Zjednoczenia Przemysłu Maszyn Włókienniczych w Łodzi a nadzór państwowy nad przedsiębiorstwem sprawował Minister Przemysłu i handlu.

Centralny Ośrodek badawczo - Rozwojowy "POLMATEX - CENARO" jest następcą prawnym powołanego w 1947 r. przez Ministra Przemysłu Maszynowego - Centralnego Biura Technicznego Przemysłu Maszyn Włókienniczych. Zadaniem CBT Maszyn Włókienniczych było zaprojektowanie i uruchomienie produkcji maszyn włókienniczych przeznaczonych do odtwarzanych w tym czasie, na bazie przemysłu z przed II wojny światowej: przędzalni, tkalni i wykończalni.

W oparciu o dokumentację konstrukcyjną wykonaną przez CBT Maszyn Włókienniczych, powstały takie fabryki jak: 

Pierwsze lata działalności CBT przyniosły szereg poważnych osiągnięć. W tym czasie skonstruowano i zbudowano prototypy i przeprowadzono badania pełnego zestawu maszyn dla przędzalni średnio przędnej, w tym kompletną trzepalnię oraz podstawowe maszyny dla oddziału przygotowawczego tkalni. W toku dalszych prac wykonano konstrukcję i prototypy tego szeregu przewijarek, kilka typów barwiarek pasmowych i zwrotnych oraz innych maszyn uprzednio w Polsce nie produkowanych. Poza tym, opracowano i wdrożono komplet maszyn do produkcji jedwabiu wiskozowego i kordu dla Szczecińskich Zakładów Włókien Sztucznych stanowiący pełne wyposażenie wydziałów.

Opracowano konstrukcję, wykonano prototypy i oprzyrządowanie kilku typów krosien KA i KF, które w tysiącach sztuk były produkowane przez szereg lat w Dolnośląskiej Fabryce Krosien w Dzierżoniowie i innych zakładach branży.

Szczególnie poważnym zadaniem zrealizowanym przez CBT było przygotowanie i wdrożenie dokumentacji licencyjnej zakupionej w firmie SAURER w Szwajcarii, na rodzinę krosien do bawełny, wełny, jedwabiu i lnu.

W ciągu pierwszych 15-stu lat istnienia CBT wykonano ponad 300 konstrukcji różnych maszyn i urządzeń. Indeks maszyn włókienniczych produkowanych na początku lat sześćdziesiątych zawierał ponad 200 pozycji, z których 115 zostało skonstruowanych w CBT, a produkowanych w różnych zakładach branży maszyn włókienniczych.

W miarę wzrostu ilości wdrażanych dokumentacji wystąpiła równocześnie konieczność doskonalenia już produkowanego asortymentu maszyn, jak i dalszego jego rozszerzenia.

Ta sytuacja doprowadziła do powstania przyzakładowych biur konstrukcyjnych, które przejęły bieżącą obsługę produkcji oraz rozwój produkowanych asortymentów, natomiast CBT mogło skoncentrować się na zadaniach perspektywicznych.

W początkach lat 60-tych przystąpiono do opracowania nowych generacji maszyn i urządzeń, a mianowicie:

Druga połowa lat 60-tych i lata 70-te to nowy etap w rozwoju CBT. Po usamodzielnieniu się przyzakładowych biur konstrukcyjnych stało się możliwe podjęcie nowatorskich prac z dużym udziałem prac eksperymentalnych.

W omawianym okresie powstały nowe możliwości długofalowego finansowania prac badawczo-rozwojowych poprzez tzw. problemy węzłowe

W ramach problemu węzłowego: „Podstawowe procesy włókiennicze i maszyny do ich wytwarzania" podjęto prace badawczo-rozwojowe w następujących tematach:

Prace nad konstrukcją przędzarki pneumatycznej podjęto w 1969 roku, po podpisaniu umowy o współpracy i wykorzystaniu koncepcji Instytutu Włókiennictwa.

Po licznych eksperymentach i badaniach w 1973 roku zbudowano prototyp PF1, a pierwsza partia / 10 sztuk / przędzarek została wdrożona na przełomie lat 1974-75 w eksperymentalnej przędzalni „WIR", sfinansowanej również z tego problemu węzłowego. Pod względem wydajności przędzarka była wówczas osiągnięciem przewyższającym wszystko, co w tym zakresie osiągnięto w świecie, lecz o wąskim zakresie stosowania.

Spośród wielu Centralnych Biur Konstrukcyjnych, placówek badawczo-rozwojowych jakie powstały w okresie powojennym, CBT było jedną z nielicznych tego rodzaju jednostek, która posiadała własną prototypownię. W początkowym okresie oprócz oddziałów obróbki mechanicznej, ręcznej, montażu, narzędziowni, kuźni, istniała również mała odlewnia żeliwa i odlewnia metali kolorowych, a w późniejszym okresie również mała przetwórnia tworzyw sztucznych. Mimo, że od wielu lat zdolność przerobowa prototypowni była zbyt mała w stosunku do corocznych zadań pionu badawczo-rozwojowego, to jednak zawsze umożliwiała ona bardziej sprawną realizację procesów badawczo-rozwojowych. Fakt istnienia prototypowni był również bardzo korzystny z punktu widzenia szkolenia młodej kadry technicznej. Początkujący konstruktor miał zawsze bezpośrednią możliwość konfrontacji swoich prac z praktyką procesów wytwarzania. Wykonanie w wydzielonej narzędziowni przyrządów i pomocy warsztatowych ułatwiało wdrożenia w zakładach produkcyjnych.

Posiadanie własnych mocy produkcyjnych miało decydujące znaczenie dla naszej instytucji w trudnych okresach, kiedy występowały ogólnokrajowe zakłócenia w działalności badawczo-rozwojowej. Każdy z potencjalnych klientów jest zawsze zainteresowany nie tylko opracowaniem dokumentacji, lecz przede wszystkim wykonaniem maszyny lub urządzenia.

Działający od początku istnienia CBT, Zakład Badań spełniał funkcję weryfikacyjną koncepcji i rozwiązań opracowanych w Zakładach Naukowo-Badawczych. Mimo ciągłych niedostatków w zakresie aparatury badawczej i warunków, w których byłoby możliwe przeprowadzenie badań na skalę odpowiednią do rzeczywistych potrzeb. Zakład Badań i działające w nim Laboratorium Metrologiczne, skutecznie wykonywały badania konieczne dla oceny prototypów.

W biurze Opracowań Warsztatowych, opracowano technologię dla produkcji seryjnej w zakładach maszyn włókienniczych.

Ważniejsze opracowania z tego zakresu to technologia i pełne oprzyrządowanie dla seryjnej produkcji:

Oprócz wyżej wymienionych, zaprojektowano i wykonano w CBT komplet maszyn i urządzeń do produkcji drutu piłowego w Bielskich Zakładach Obić Zgrzebnych.

W latach 1958-60 powołano Zespół do spraw wdrażania tworzyw sztucznych w maszynach włókienniczych. Mimo, wówczas bardzo ubogiego w kraju asortymentu tworzyw i braku odpowiednich maszyn do ich przetwarzania, zrealizowane w tym zakresie prace dały początek wdrożeniu tworzyw w naszej branży.

W roku 1971 dyrekcja i pion konstrukcyjny przenoszą się do nowego budynku przy ulicy Wólczańskiej 55/59. Od stycznia 1974 roku Centralne Biuro Techniczne Przemysłu Maszyn Włókienniczych decyzją Ministerstwa Przemysłu Maszynowego zostaje przekształcone w Centralny Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Maszyn Włókienniczych POLMATEX - CENARO.

 

W 1974 r. CBT Maszyn Włókienniczych został przekształcony w COBR Maszyn Włókienniczych "POLMATEX - CENARO"

 

W latach 1978-79 opracowano udoskonaloną wersję typ PF2, oraz jej odmianę dla produkcji przędzy rdzeniowej typu PF 1R.

To osiągnięcie na skalę światową niestety z przyczyn nieuzależnionych od jego autorów nie zostało należycie wykorzystane. Do chwili obecnej ogółem wyprodukowano tylko nieco ponad 30 sztuk tych maszyn. W oparciu o koncepcję przędzarki PF1 firma MURATA /Japonia / produkuje przędzarki, które osiągnęły poziom światowy.

Drugim tematem w ramach problemu węzłowego była podjęta w 1971 roku konstrukcja krosna wieloprzesmykowego. Prace zakończyły się zbudowaniem modelu funkcjonalnego.

Prace w zakresie automatycznej linii technologicznej dla włókien chemicznych podjęto w 1976 roku. Linia obejmowała: zestaw maszyn i urządzeń do wstępnej obróbki włókien, zestaw zgrzeblarek, automatyczny transport garów do zgrzeblarek oraz 10 przędzarek typu PF. Automatyczna linia technologiczna została zlokalizowana jako zestaw eksperymentalny w doświadczalnej przędzalni „WIR" w Zakładach Przemysłu Bawełnianego im. Armii Ludowej ALBA w Łodzi. Prace eksperymentalne i badania trwały do roku 1985.

Już w okresie realizacji tego tematu, producenci maszyn odbierali gotową dokumentację i dostarczali odbiorcom maszyny, głównie dla celów modernizacji wydziałów obróbki wstępnej.

W miarę zdobywania doświadczeń okazało się, że automatyczny transport może być nie tylko czynnikiem zasadniczej modernizacji przędzalni, ale znajdzie liczne zastosowania również poza przemysłem włókienniczym.

Zestaw maszyn do obróbki płaskich wyrobów włókienniczych w rozpuszczalnikach został zaprojektowany i wdrożony w latach 1970-1976 przy udziale Instytutu Włókiennictwa w Zakładach Przemysłu Wełnianego „ BAWELANA" w Bielsku Białej.

W wyniku realizacji tego tematu, wdrożono dwa zestawy tj. zestaw do ciągłego prania i zestaw do uszlachetniania tkanin w rozpuszczalnikach organicznych.

Wdrożenie na szerszą skalę stało się niemożliwe na skutek ogólnokrajowego załamania procesów inwestycyjnych w końcu lat siedemdziesiątych. Zbudowane w CBT (CENARO) urządzenia pracują do chwili obecnej.

Zaprojektowana w roku 1975 przy współpracy z firmą SUSSEN z RFN, przędzarka wirówkowa typu PW1, w badaniach eksperymentalnych dowiodła swojej wyższości nad ówcześnie produkowanymi przędzarkami tego typu. Niestety nie została wdrożona do produkcji seryjnej.

Niezależnie od realizacji w/w tematów z prac COBR głównie Zakładu Maszyn Wykończalniczych korzystały DOFAMA w Kamiennej Górze i WOLMA z Zduńskiej Woli, gdzie szczupłe zaplecze techniczne pokrywało jedynie potrzeby bieżącej obsługi produkcji. W ramach współpracy wdrożono w DOFAMIE udoskonalone odmiany aparatów farbiarskich, kilka typów parowników do przędzy i nowe odmiany agregatów do prania wełny potnej typu SP1.

Z Fabryką Maszyn Włókienniczych WOLMA współpracowano przy wdrożeniu do produkcji powtarzalnej klejarki licencyjnej, a w ramach rozwoju tej licencji wdrożono nowy nawijak osnów.

 

W przedziale lat 1970 - 1990 rozszerzona została tematyka badawcza o zagadnienia z zakresu maszyn do obróbki włókien chemicznych. Powstały oddziały OBR przy MAJEDZIE i WIFAMIE, co zmieniło zakres i profil prac COBR, które w znacznym stopniu swój potencjał przeznaczyło na realizację programów badawczo - rozwojowych, zlecanych przez ówczesny Komitet Postępu Technicznego.

 

W okresie pięćdziesięciolecia działalnością CBT i COBR kierowali chronologicznie dyrektorzy:

 

Kadra Techniczna

 

Pierwszą kadrę techniczną CBT stanowiła bardzo nieliczna grupa inżynierów z okresu przedwojennego oraz kilka osób, które rozpoczęły studia przed wojną i kontynuowały je w nowopowstałej Politechnice Łódzkiej. Liczną grupę stanowili młodzi ludzie, którzy pracując w CBT równocześnie uczyli się w średnich szkołach technicznych. W latach 1950-51 nastąpił dopływ pierwszych roczników inżynierów wykształconych już w Politechnice Łódzkiej.

Podstawową kadrę biura konstrukcyjnego stanowili min.: inż. Dułkowski, Wrocławski, Bartoszkiewicz, Bardadin, Kondratowicz, Jasiak, Polowy, Pacholski, Stasz, Suffczyński, Wilczek i wielu innych absolwentów Sekcji Konstrukcji Maszyn Włókienniczych, istniejącej początkowo na Wydziale Włókiennictwa, a potem na Wydziale Mechanicznym PŁ. Duże możliwości kształcenia nowych kadr, zaistniały z chwilą uruchomienia Studium Wieczorowego Politechniki Łódzkiej.

Ocenia się, że z tej formy studiów skorzystało co najmniej 30 pracowników naszej instytucji. W tym miejscu należy stwierdzić, że tak Dyrekcja CBT czy COBR, jak i kadra kierownicza zawsze stwarzały przychylne warunki tym pracownikom, którzy chcieli się kształcić.

Pierwsza kadra biura technicznego to inż.: inż.: Sztampke, Siekierski, Grabski, Owczarek, Żyliński, Pierzchałka, bracia Cywińscy, Kuligowski, Szymczak, Nowakowski.

Wzrost asortymentu produkowanych maszyn w zakładach Zjednoczenia i konieczność ich rozwoju, zrodziły potrzebę zorganizowania zakładowych Biur Konstrukcyjnych, które miały zająć się bieżącą obsługą produkcji oraz postępem technicznym. W tej sytuacji CBT jako jedyna /poza BEFAMĄ/ jednostka zaplecza konstrukcyjnego branży na polecenie Zjednoczenia Przemysłu Maszyn Włókienniczych skierowała do pracy w tych zakładach ludzi, którzy stworzyli podstawy działania tych samodzielnych dzisiaj biur konstrukcyjnych.

 

Dla potrzeb pionu naukowo-badawczego były wykonane tłumaczenia, opracowane przeglądy dokumentacyjne z czasopism krajowych i zagranicznych oraz opracowania systematyczne, dotyczące wybranych zagadnień technicznych lub ekonomicznych. W COBR były również redagowane i rozpowszechniane biuletyny: Przegląd Dokumentacyjny i Prace Naukowo-Badawcze POLMATEX-CENARO.

Dział Normalizacji służył nie tylko potrzebom COBR lecz przez wielu lat spełniał funkcję wiodącego w branży ośrodka normalizacji. Prace normalizacyjne dotyczyły nie tylko maszyn włókienniczych, lecz także tzw. artykułów technicznych, stanowiących niezbędne wyposażenie w/w maszyn.

 

W roku 1966 został zorganizowany w COBR Branżowy Ośrodek Studiów Technicznych i Badań Ekonomicznych pod kierownictwem dr inż. J. Rojka, który później przekształcono na Zakład Prognoz i Efektywności. Zakład istniał do 1983 roku i w tym okresie opracował wiele analiz celowości podjęcia różnych tematów naukowo-badawczych w COBR oraz wykonał szereg innych opracowań dla branży dotyczących: metodyki obliczenia efektywności prac badawczo-rozwojowych, metod planowania w/w prac oraz wiele prognoz krótko- i długoterminowych.

Już w latach sześćdziesiątych podjęto pierwsze próby doskonalenia form przemysłowych maszyn opracowanych w CBT, czego uwieńczeniem było zorganizowanie Pracowni Wzornictwa Przemysłowego i Ergonomii. Pracownia ta stała się prekursorem działań w branży w zakresie, wzornictwa, kolorystyki i ergonomii, bhp.

W tym samym okresie podobną nowatorską rolę w branży spełnił Zakład Problemów Ogólnotechnicznych. Podjął on i prowadził badania w zakresie:

Jako pierwsze w 1952 roku rozpoczęło działalność Koło Zakładowe Stowarzyszenia Inżynierów Mechaników Polskich. W kolejnych kadencjach wielu pracowników CBT wchodziło w skład Zarządu Łódzkiego Oddziału SIMP.

W COBR CENARO działały trzy Koła Zakładowe Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych, a mianowicie:

Nieformalna współpraca z Politechniką Łódzką swoje początki datuje od początku istnienia CBT. Niektórzy pracownicy naukowi PŁ jak: prof. Chwalibóg, prof. Trebert, prof. J. Szmelter byli równocześnie pracownikami CBT.

Również w późniejszym okresie wielu pracowników CBT pracowało na PŁ jako asystenci, adiunkci lub docenci. Z ich inspiracji wiele prac dyplomowych i doktorskich dotyczyło tematyki realizowanej w COBR. Pracownicy naukowi PŁ byli lub są członkami i przewodniczącymi Rady Naukowej COBR. Z chwilą kiedy prace COBR zaczęły być finansowane z funduszy centralnych, powstała możliwość zlecenia Katedrom, Instytutom prac na rzecz tematów realizowanych z COBR. Z różnym natężeniem ta współpraca trwa do chwili obecnej.

W latach sześćdziesiątych została również nawiązana bliższa wzajemna współpraca z Instytutem Włókiennictwa. Pierwsza współpraca na szerszą skalę dotyczyła technologii i maszyn do wytwarzania włóknin, przy czym Zakład Włóknin IW opracował technologię, a COBR konstrukcję oraz zapewniał wykonanie niezbędnych maszyn. Współpraca w tym zakresie była kontynuowana przez około 15 lat.